Kto to sygnalista w firmie? Odpowiadamy na najważniejsze pytania

Sygnalista w firmie to rola, która zyskuje coraz większe znaczenie w kontekście ochrony praw i etyki w organizacjach. Choć pojęcie to bywa niedoceniane, sygnaliści odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu nieprawidłowości i naruszeń prawa. W artykule przyjrzymy się, kim dokładnie jest sygnalista, jakie obowiązki i przywileje mu przysługują oraz jakie są jego prawa wynikające z najnowszych regulacji prawnych.

Kto to jest sygnalista?

Sygnalista, znany również jako whistleblower, to osoba, która zgłasza naruszenia prawa lub nieprawidłowości w miejscu pracy. Takie zgłoszenie nie jest przypadkowym działaniem, ale wynika z wiedzy zdobytej w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych. W Polsce rola sygnalisty została szczegółowo uregulowana przez ustawę o ochronie sygnalistów, która weszła w życie w 2024 roku.

Kto może zostać sygnalistą?

Zgodnie z ustawą, sygnalistą może być każda osoba fizyczna, która w związku z pracą uzyskała informacje o naruszeniach. Nie musi to być wyłącznie pracownik – sygnalistą może być również były pracownik, stażysta, podwykonawca, a nawet kandydat do pracy. Ważne jest, aby osoba ta miała uzasadnione podstawy do sądzenia, że zgłaszane informacje są prawdziwe.

Jakie informacje może zgłaszać sygnalista?

Sygnalista może zgłaszać naruszenia dotyczące szerokiego spektrum dziedzin, takich jak:

• korupcja,
• zamówienia publiczne,
• usługi i rynki finansowe,
• bezpieczeństwo produktów i transportu,
• ochrona środowiska,
• ochrona danych osobowych,
• interesy finansowe Skarbu Państwa.

Warto podkreślić, że zgłoszenie musi dotyczyć naruszeń, które mają wpływ na interes publiczny, a nie tylko prywatne sprawy zgłaszającego.

Jak sygnalista może zgłosić naruszenie?

Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje trzy główne kanały zgłoszeń: wewnętrzny, zewnętrzny i publiczny. Każdy z nich ma swoje specyficzne cechy i zastosowania.

Zgłoszenie wewnętrzne

Zgłoszenie wewnętrzne polega na informowaniu odpowiednich osób lub działów w ramach organizacji, takich jak dział compliance czy bezpośredni przełożony. Procedura ta jest preferowana, gdyż pozwala na szybkie i dyskretne rozwiązanie problemu bez angażowania zewnętrznych instytucji.

Zgłoszenie zewnętrzne

Zgłoszenie zewnętrzne kierowane jest do organów publicznych, takich jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów czy prokuratura. Jest to krok podejmowany, gdy zgłoszenie wewnętrzne nie przyniosło efektów lub gdy problem jest na tyle poważny, że wymaga interwencji zewnętrznej.

Ujawnienie publiczne

Ujawnienie publiczne to ostateczność, gdy inne metody zawiodły. Polega na zgłoszeniu sprawy mediom lub innym kanałom publicznym. Decyzja o takim działaniu musi być dobrze przemyślana, ponieważ wiąże się z większym ryzykiem dla sygnalisty.

Ochrona sygnalistów – jakie prawa im przysługują?

Ochrona sygnalistów jest kluczowym elementem nowej ustawy. Zgłaszający nie mogą być narażeni na działania odwetowe ze strony pracodawcy lub współpracowników. Przepisy przewidują szereg zabezpieczeń, aby sygnalista mógł czuć się bezpiecznie.

Zakaz działań odwetowych

Sygnalista jest chroniony przed wszelkimi formami działań odwetowych, takimi jak zwolnienie z pracy, degradacja stanowiska czy mobbing. Pracodawca musi udowodnić, że ewentualne negatywne działania nie są związane z dokonanym zgłoszeniem.

Poufność zgłoszeń

Tożsamość sygnalisty musi pozostać tajemnicą i może być ujawniona jedynie w przypadkach przewidzianych prawem, np. w ramach postępowania sądowego. To zapewnia sygnaliście anonimowość i chroni przed ewentualnymi konsekwencjami.

„Ochrona sygnalistów jest kluczowa dla zachowania etyczności i transparentności w organizacjach. Dzięki niej więcej osób może zgłaszać nadużycia bez obaw o konsekwencje.”

Dlaczego ustawa o ochronie sygnalistów jest tak ważna?

Wprowadzenie ustawy o ochronie sygnalistów było konieczne, aby uregulować kwestie związane z bezpieczeństwem zgłaszających oraz zapewnić im odpowiednie wsparcie prawne. Przepisy te mają na celu nie tylko ochronę sygnalistów, ale również poprawę funkcjonowania organizacji poprzez eliminowanie nieprawidłowości.

Kto musi stosować się do ustawy?

Przepisy ustawy obejmują wszystkie firmy zatrudniające co najmniej 50 osób. Ponadto dotyczą one również podmiotów działających w specyficznych sektorach, takich jak finanse czy ochrona środowiska, niezależnie od liczby pracowników.

Jakie sankcje grożą za niewdrożenie przepisów?

Pracodawcy, którzy nie wdrożą odpowiednich procedur ochrony sygnalistów, mogą podlegać surowym karom, w tym grzywnom i ograniczeniom wolności. Sankcje mają na celu zniechęcenie do ignorowania przepisów oraz zapewnienie, że ochrona sygnalistów będzie traktowana poważnie.

Podsumowanie

Sygnalista to osoba pełniąca istotną funkcję w każdej organizacji, której celem jest eliminowanie nieprawidłowości i zapewnienie przestrzegania prawa. Dzięki nowej ustawie o ochronie sygnalistów, osoby te mogą działać w dobrej wierze, mając pewność, że ich działania będą chronione i doceniane. Wprowadzenie tych regulacji to krok w stronę bardziej transparentnego i etycznego środowiska pracy.

Co warto zapamietać?:

• Sygnalista (whistleblower) to osoba zgłaszająca naruszenia prawa w miejscu pracy, uregulowana przez ustawę o ochronie sygnalistów z 2024 roku.
• Każda osoba fizyczna, w tym byli pracownicy i podwykonawcy, może zostać sygnalistą, jeśli ma uzasadnione podstawy do zgłoszenia.
• Sygnalista może zgłaszać naruszenia w obszarach takich jak korupcja, bezpieczeństwo produktów, ochrona danych osobowych i inne, które wpływają na interes publiczny.
• Ochrona sygnalistów obejmuje zakaz działań odwetowych oraz zapewnienie poufności zgłoszeń, co chroni ich tożsamość.
• Ustawa dotyczy firm zatrudniających co najmniej 50 osób oraz podmiotów w specyficznych sektorach, a niewdrożenie przepisów grozi surowymi sankcjami.